المان شهری (Urban Element) چیست؟

المان شهری در ایران

المان های شهری نقش پررنگی در زیباسازی فضای عمومی دارند. با توجه به این اهمیت بالا، ایران هم از جوامع دیگر عقب نمانده و دارای سابقه نسبتا طولانی در این زمینه است. این پیشرفت مدیون مدیریت شهری مناسب و اجرایی شدن مراحل، توسط مجریان توانمند در برخی از شهرهای کشورمان است. اغلب المان‌های موجود در ایران متعلق به دهه‌های گذشته و در زمان پهلوی اول و دوم و برخی نمونه‌های دوره معاصر، شهرت جهانی کسب کرده‌اند.

عدم استفاده صحیح از مدیریت شهری و مشاورین و سازندگان مجرب، در برخی از شهر‌های کهن کشورمان باعث طراحی‌های ناموفق و نه چندان قوی شده است. هدف ما علاوه بر توضیح جامع در مورد ویژگی‌های لازم المان‌های شهری، جلب توجه هر چه بیشتر مدیریت شهری در زمینه طراحی‌های فاخر المان است. هرچه توجه و اهمیت بیشتری به ایجاد فضای مناسب شهری شود، بستر مناسب‌تری برای جاذبه‌های گردشگری و بالارفتن کسب و کار و رفاه شهروندی فراهم خواهد شد.

المان نوروزی

المان‌ نوروزی یکی از زیباترین المان‌های شهری در ایران است. هدف از ساخت این المان، زنده نگه‌داشتن آیین باستانی نوروز در سراسر شهرهای ایران و ایجاد حس طراوت و شادابی قبل از شروع سال نو در میان شهروندان است. استفاده از رنگ‌های شاد و متنوع، همچنین نمادهای کهن ایرانی مانند بابانوروز، عمو فیروز و سمبل‌های سفره هفت سین شهری بسیار کاربرد دارد. هر ساله با فرا رسیدن ایام نوروز شهروندان منتظر نصب المان‌های نوروزی زیبا و فاخر در سطح شهر‌ هستند.

از جمله وظایف مهم شهرداری‌ها در این ایام، نصب این نمادها با انتخابی هوشمندانه در نوع المان و محل نصب، برای زیباسازی فضای شهری است.

برج آزادی (Azadi Tower) تهران

این المان شهری در سال 1349 به دستور محمدرضا پهلوی توسط حسین امانت، به ارتفاع 45‌متر ساخته شد. بعد از گذشت نزدیک به 5 دهه هنوز هم نماد تهران و به روایتی نماد ایران است. نام این برج در ابتدا شهیاد بود و جهت یادبود جشن‌های 2500 ساله شاهنشاهی طراحی شد، که در زمان انقلاب به آزادی تغییر نام پیدا کرده است.

برج آزادی شامل بخش‌های مختلفی از جمله : سالن سینما، تالار آینه، نگارخانه بوستان، نگارخانه اقوام، سالن تشریفات و ایرانشناسی، تالار کهن، راهروی فناوری، سالن مولتی ویژن، کتابخانه و گذرگاه پیشینیان است.

برج میلاد (Milad Tower) تهران

المان برج میلاد تهران، در سال 1386 پس از 11 سال با ارتفاع 435 متر در شمال غرب تهران آغاز به کار کرده است. برج میلاد بلندترین برج ایران و ششمین برج مرتفع مخابراتی جهان است. نام قبلی این برج یادمان بود که بعدها به میلاد (به مناسبت صدمین زادروز میلاد امام خمینی) تغییر نام داده شد. برخی از اهداف ساخت و راه اندازی این برج مرتفع را بصورت خلاصه مرور می‌کنیم.

اهدافی مانند: گسترش دسترسی‌های شبکه بی سیم، تقویت ارتباط شبکه‌های تلویزیونی، ایجاد جاذبه‌های گردشگری، ساخت مراکز تجاری و فرهنگی، فضاهای نمایشگاهی و مرکز همایش با پانزده سالن مجزا، پارک دلفین‌ها، فود کورت و رستوران گردان و … بوده است.

حافظیه (Tomb of Hafez) شیراز

المان آرامگاه حافظ (خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی) به شکلی که امروز در معرض عموم قرار دارد، توسط معمار و باستان شناس فرانسوی آندره گدار (Andre Godard) طراحی شده است. ساخت این بنا توسط رئیس اداره آموزش پرورش استان فارس آقای علی ریاضی به سرپرستی آقای علی سامی، در سال 1316 به اتمام رسید.

این المان برگرفته از شکل یک کلاه فرنگی مبتنی بر آمیزه‌های اسلامی طراحی شده است. این بنای یادبود همه ساله در جشن های سالیانه هنر شیراز میزبان موسیقی دانان برجسته است. آرامگاه حافظ رکود بیشترین بازدید‌کننده داخلی و خارجی در سال 1398 رو در کارنامه خود دارد.

آرامگاه بوعلی سینا (Mausoleum of Avicenna) همدان

المان یادبود و آرامگاه بوعلی سینا به سبک معماری زمان زندگی این دانشمند فرهیخته ساخته شده است. آرامگاه فعلی توسط مهندس هوشنگ سیحون، برگرفته از معماری اسلامی قدیمی برج گنبد قابوس طراحی شد و در سال 1333 کار ساخت آن به پایان رسید. در همه بخش‌های این المان یادبود بوعلی سینا، معماری ایران باستان و ایران پس از اسلام به چشم می‌خورد.

المان شهری نوری

استفاده از المان‌های نوری در همه دنیا معمول است. جشن کریسمس و سال نو در همه کشورهای اروپایی با انواع المان‌های نوری یادآوری می‌شود. استفاده ازین محصول در ایران، سال‌های پیش در سطحی بسیار مبتدی و ابتدایی بود. اما اکنون ساخت اینگونه المان ها حرفه‌ای و مدرن شده است. اگر شهرداری‌ها به نورپردازی و المان‌های نوری، در فضای شهری اهمیت بیشتری دهند، نتیجه خوبی در ذهن شهروندان بوجود خواهد آورد.

ساخت المان نوری به این صورت است که، اسکلت ساخته شده از لامپ‌های مختلف پوشیده می‌شود. در نهایت با کنترل رنگ و زاویه نورپردازی آنچه به چشم بیننده می‌آید، طرح و شکلی نورانی و زیبا است.

المان شهری نوری در چهار مدل با توجه به محیط نصب این محصول، تولید می‌شود:

1.  میدانی، همانطور که از نامش پیداست در میدان شهر یا در وردوی میدان نصب می‌شود.
2. عرضی خیابانی، این نوع المان در خیابان‌های پر تردد و در عرض خیابان کاربردی است.
3. پایه چراغی، به صورت دو بعدی روی پایه چراغ‌های خیابانی نصب می‌گردد و نمونه تراکم بالای آن پیشنهاد می‌شود.
4. تراکم بالا، در خیابان ها و معابر خیابانی و سنگ فرش شده به صورت دو بعدی و سه بعدی قابل نصب است.

المان‌های نوری فقط در شب و تاریکی مورداستفاده قرار می‌گیرند و جلوه زیبا و بی‌نظیری به فضای شب می‌دهند. از برتری‌های المان‌های نوری می‌توان به این نکته اشاره کرد که این سازه‌های نورانی حتی از راه دور هم قابل دیدن و لذت بردن هستند. برای طراحی المان نوری، علاوه بر طراحان شکل و فرم، باید از کارشناسان برق هم کمک گرفت تا ساخت آنها با ایمنی کامل صورت گیرد.

کاربرد المان شهری نوری

اصلی‌ترین کاربرد این محصول، در جشن‌ها و مناسبت‌های شادی است. در کشورهای مختلف دنیا، از المان‌های نوری جهت نورپردازی و زیباسازی فضاهای پر‌تردد، بسیار استفاده می‌شود. طی سال‌های اخیر، در ایران هم، توجه نسبتا خوبی به المان‌های نوری شده و بسیاری از خیان‌ها و معابر عمومی از این محصول زیبا بهره برده‌اند. در ادامه به برخی از کاربردهای نمادهای نوری اشاره می کنیم:

مشخص کردن فضاهای خاص

مشخص کردن راه‌های پیاده‌روی، مسیر دوچرخه، فضای فروشگاهی، پارک‌ها و فضاهای دیگر به خصوص در نور کم و تاریکی شب.

زیباسازی شهری

آذین بستن درخت‌ها و ساختمان‌ها در مراسم و اعیاد و مناسبت ها. به‌طور مثال خیابان ولی‌عصر تهران یکی از فضاهایی است، که به شکل هنرمندانه‌ای ازین محصول استفاده کرده‌اند. علاوه بر روشنایی معابر، فضای زیبایی را برای عابرین خلق کرده است. آب‌نماهای نوری مورد دیگر کاربرد المان نوری در زیباسازی شهری است.

ساخت و طراحی المان شهری

ساخت المان شهری با مواد مختلف، در اندازه‌های گوناگون و با موضوعات متفاوت انجام می‌گیرد. از موادی که می‌توان در ساخت المان شهری مورداستفاده قرار داد می‌توان به سنگ، فلز، چوب، فایبرگلاس، بتن و شیشه اشاره کرد. طراحی المان شهری باید به‌دست افراد هنرمند دارای ایده، و با ذهنی فعال صورت گیرد. کسانی که هم دغدغه زیبایی دارند و هم دوست دارند تا فکر و ذهن شهروندان را به چالش بکشند.

این مطلب را به اشتراک بگذارید

نگاهی به المان‌های شهری معروف دنیا

ساخت انواع المان شهری، همانند بسیاری از پیشرفت‌های شهری دیگر، از اروپا و آمریکا آغاز شد. اکنون اکثر کشورهای همین دو قاره از طراحان و سازندگان برتر دنیا هستند. برخی از المان‌های شهری در شهرهای مختلف دنیا، مورداستقبال بسیاری از مردم قرار گفته‌اند و آوازه آنها از سرزمین خود فراتر رفته است. برخی ازین نمونه‌های موفق را باهم بررسی کنیم:

المان مسافران (Les Voyageurs) مارسی فرانسه

برونو کاتالانو هنرمند فرانسوی، مجموعه‌ای خارق‌العاده از مجسمه‌های برنزی متفاوتی، به نام Les Voyageurs را در شهر مارسی فرانسه ساخته‌است. این المان شهری مدرن به تعداد 10 عدد و به شکل انسان، به نمایش گذاشته شده است. مابقی نمونه‌ها در وب سایت سازنده Brunocatalano قابل مشاهده‌ است. این اثر هنری، انسان‌های واقعی را در حالی به تصویر می‌کشد، که قسمت‌های زیادی از بدنشان گم‌شده است.

بخش‌های از دست‌رفته مجسمه‌ها، نه تنها از زیبایی اثر کم نکرده، بلکه آنها را واقعاً خارق العاده می‌کند.

برونو کاتالانو در سال 1960 به دنیا آمد و در سن 20 سالگی ملوان شد. سبک زندگی عشایری الهام بخش اصلی کار او به عنوان یک هنرمند بود. اکثر کارهای این هنرمند به موضوع سفر و مهاجرت می‌پردازد. مجسمه‌های برنزی مسافران (Les Voyageurs) این تأثیر را به‌خوبی نشان می‌دهد. کاتالانو با ابراز ناراحتی نشان می‌دهد، در همه سفرهایش بخشی از او رفته است و هرگز باز نخواهد گشت.

المان اسب‌های وحشی (The Mustangs of Las Colinas) تگزاس آمریکا

المان شهری موستانگ لاس کولیناس ساخته شد تا روح آزاد تجسم یافته در میراث تگزاس را به نمایش بگذارد. انعکاس گذشته طبیعی و رام نشده ایالت تگزاس شمالی، یکی از جاذبه های برتر است، که بازدیدکنندگان و ساکنان را به شوق می آورد.

موستانگ لاس کونیاس، از جنس برنز و شامل 9 موستانگ (نام یکی از نژادهای اسب وحشی) است که با سرعت بر روی یک رودخانه می‌تازند. این اثر باشکوه بزرگترین مجسمه سوارکاری دنیاست و توسط هنرمند حیات وحش آفریقا رابرت گلن ساخته شد. در سال 1984 در میدان پلازا و در مرکز شهر لاس کولیانس با زیبایی خیره کننده‌ای نصب شده است.

المان عنکبوت (Maman Spider) لندن

پیکره زیبای یک کارتنک یا عنکبوت در لندن نیز تبدیل به جاذبه این شهر بریتانیا شده است. این المان از جنس برونز، فولاد ضد زنگ و سنگ مرمر توسط هنرمندی به نام لوئیز بورژوا، در سال 1999 ساخته شده است.

فلسفه ساخت و نام گذاری این المان شهری برگرفته از داستان مادر لوئیز بورژوا بوده است. شکم و بخش سینه این مجسمه از جنس برنز و 32 عدد تخم در شکم این عنکبوت، از سنگ مرمر است.

المان مردم رودخانه (People of the River) سنگاپور

این المان بسیار زیبای برنزی در کشور سنگاپور و در اسکله کلارک نصب شده است. المان شهری مردم رودخانه در سمت چپ پل کاوناگ (Cavenagh) که یک پل نمادین است، با نام First Generation نصب شده است. المان مردم رودخانه با ظرافت بسیار خاصی که بیننده متوجه آن نشود کلیه اجزا را بهم متصل کرده، اما در نگاه بیننده به صورت معلق دیده می‌شود.

اکثر مهاجران از چین و هند در کنار این رودخانه، تجارت، زندگی و بازی می‌کردند. این المان اثر هنرمندی به نام Chong Fah Cheong بوده که پنج پسر بچه برنزی در حال پریدین داخل رودخانه را، به نمایش گذاشته است.

المان تفنگ گره‌ خورده (The Non-Violence) نیویورک

تفنگ گره‌خورده یک نماد یادبود ضدجنگ و ضد خشونت است، که بیننده را به فکر فرو می‌برد. این المان شهری در بیرون ساختمان سازمان ملل در نیویورک نصب شده است. سازنده این اثر زیبا، هنرمندی به نام کارل فردریک رویترورد متولد سوئد است. او این المان برنزی را از یک هفت تیر بزرگ کلت پایتون 357 مگنوم نمونه‌برداری کرده است.

المان تفنگ گره خورده (The Non-Violence) در سال 1984 برای زنده نگه داشتن نام و خاطره جان لنون ساخته شده و در سال 1988 توسط دولت لوکزامبرگ خریداری و به سازمان ملل اهدا گردیده است. پس از رونمایی ازین نمونه، رویترز ورد (Reuterswärd) کپی‌هایی از آن ساخت. نزدیک به 30 عدد از آن در جهان نصب شده که اغلب آنها در سوئد هستند.

سردیس، تندیس و مجسمه

سردیس (نیم تنه – Bust) نوعی دیگری از المان شهری است و از هنر مجسمه‌سازی در ساختش استفاده می‌شود. در سردیس‌ها معمولا به قسمت سر و بخشی از نیم‌تنه‌بالا پرداخته می‌شود. این هنر از زمان باستان رواج داشته و چهره افراد برجسته علمی، فرهنگی، رهبران و مفاخر هر قوم و ملتی را جهت یادبود می‌ساختند. تندیس و مجسمه هم یک نماد و پیکره ای است، که می تواند به شکل انسان، حیوان یا بزرگداشت یک واقعه ساخته شود.

معمولا متریال ساخت سردیس و تندیس‌ها از جنس فلزاتی مانند طلا، نقره، برنز و یا انواع سنگ‌هایی مثل مرمر و یا فایبرگلاس، چوب، بتن و گچ است. مجسمه‌ای مانند نبرد هیروشیما برای بزرگداشت این واقعه ساخته شده‌است. همچنین دیگر مجسمه‌هایی برای بزرگان تاریخ کشور مانند فردوسی، ابوریحان بیرونی و امیرکبیر جهت یادبود طراحی و نصب می‌شوند.

در برخی از جشنواره‌ها، خارج کشور مانند جشنواره گلدن گلوب (Golden Globe Awards) و در ایران مانند فیلم فجر به منتخبین تندیس هدیه داده می‌شود.

5 ویژگی‌ مهم المان شهری

چارلی چاپلین در 25 فوریه 1936 میلادی، در فیلم عصر جدید، آینده‌ای برای انسان پیش بینی کرد که انسان را گرفتار در دام ماشین و ابزار صنعتی نشان می‌داد. اکنون زندگی شلوغ، پرشتاب و آشفته مردم دنیا نیاز به چیزی دارد تا از خشکی و سختی آن بکاهد.

المان شهری یکی از یادمان‌های زندگی مدرن امروزی است. می‌تواند به انسانی که وابسته به زندگی ماشینی و تکراری شده است، کمی مجال تنفس بدهد. در جوامع پیشرفته، نگرش تازه‌ای به ساخت المان‌های شهری شکل گرفته است. المان شهری نه‌تنها زندگی ماشینی امروز مردم دنیا را کمی لطیف‌تر می‌کند، بلکه کارکردهای گوناگونی برای آنها داشته است.

عناصر دیداری یک المان می‌تواند شهرها را زیباتر و روحیه شهروندان را بهتر کند. از خستگی زندگی روزمره انسان بکاهد و همچنین آنها را به تفکر وادارد. مهمترین ویژگی‌های المان‌های شهری را با هم بررسی کنیم: